مشهد از نخستین ماه‌های طلیعه نهضت اسلامی، در سال ۱۳۴۲، علیه استعمار و استبدادی که رژیم پهلوی بر ملت ایران تحمیل می‌کرد، خروشید. در دوران ۱۵ سالهای که سرانجام به پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی منتهی شد، مشهد یکی از کانون‌های اصلی مبارزه بود و برخی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های نهضت، زاده و ساکن این شهر مقدس بودند.
امروز، در طلیعه چهل و دومین فجر انقلاب اسلامی و در سالروز گرامیداشت ورود حضرت امام خمینی(ره) به میهن که نشانه پیروزی قاطع ملت مسلمان ایران بر طاغوت زمان بود، یادی از آنان که فجرآفرینانِ جاویدانْ نشان این خطه قهرمان‌پرور هستند، وظیفه‌ای است که انجام آن بر هر قلمی که به آرمان‌های انقلاب مهر می‌ورزد، واجب است. با این حال، آنچه در این مختصر می‌آید، هرگز قادر نیست حتی از عهده معرفی و یادآوری بخش کوچکی از جمع کثیر نامداران انقلاب در مشهد برآید. در ادامه به معرفی بزرگان و شهیدانی می‌پردازیم که به نمایندگی از خیل عظیم پرچمداران انقلاب اسلامی در مشهد، در این مجال از آن‌ها یادی کرده‌ایم. نگارنده شرمنده شهدای واقعه مسجد فیل در ۲۳ مهر سال ۱۳۴۲ است؛ شهیدان مهدی یوسفی و حسین احمدپور کفاش که نخستین شهدای نهضت اسلامی در مشهد مقدس بودند اما نشد تا از زندگی آن بزرگواران، اطلاعات دقیقی حاصل شود. آن دو بزرگوار، در پی بازداشت شهید هاشمی‌نژاد توسط دژخیمان رژیم پهلوی، به مقاومت و ایستادگی در برابر عمال شاه پرداختند، اما سرب داغ در سینه آن‌ها نشست و شربت شهادت نوشیدند. همچنین در این مجال، ادای احترام به تمامی شهدای گلگون‌کفن وقایع آذر و دی سال ۱۳۵۷، وظیفه‌ای است که با قلم ناچیز نگارنده قابل عرضه و بیان نیست.
آیت‌الله سیدعلی حسینی خامنه‌ای
رهبر معظم انقلاب، برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین شخصیت در تاریخ انقلاب اسلامی مشهد هستند. ایشان در سال ۱۳۱۸ خورشیدی، در خانواده‌ای اهل تقوا در مشهد مقدس به دنیا آمدند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از دوران طلبگی، توجه بسیاری به مسائل سیاسی و اجتماعی جهان اسلام داشتند. ایشان با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) در سال ۱۳۴۱ وارد عرصه‌های گوناگون مبارزه با طاغوت شدند و نخستین مأموریتی که امام(ره) به ایشان محول کرد در بهمن سال ۱۳۴۱ و ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود؛ رهبر انقلاب مأموریت داشتند پیام امام(ره) را به علمای مشهد برسانند. ایشان در خرداد سال ۱۳۴۲ و پس از سخنرانی‌های پرشور ایام محرم در مشهد، دستگیر و زندانی شده و پس از آزادی از این زندان بود که در کسوت یکی از شاگردان مبرز امام خمینی(ره) به ایفای نقش در نهضت اسلامی پرداختند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از بنیان‌گذاران جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هستند و پس از ۶ بار تحمل زندان و دو بار تحمل تبعید در دهه ۱۳۵۰، به مشهد بازگشتند و در کنار دو یار دیرین خود، شهید هاشمی‌نژاد و آیت‌الله واعظ طبسی، به هدایت جریان انقلاب در مشهد پرداختند. رهبر انقلاب در اداره و هدایت تحصن بیمارستان امام رضا(ع) در آذر ۵۷، نقشی محوری داشتند و سخنرانی ایشان در عاشورای آن سال، یکی از خاطره‌انگیزترین وقایع دوران انقلاب شهر مشهد را رقم زد. رهبرمعظم انقلاب اواخر دی سال ۱۳۵۷ به تهران رفتند و همگام با دیگر مبارزان، به ویژه آیات شهید بهشتی، مطهری و مفتح برای تدارک مرحله نهایی پیروزی انقلاب اسلامی تلاش کردند.
شهید سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد
شهید هاشمی‌نژاد از نویسندگان و علمای نامداری بود که در جریان نهضت اسلامی در شهر مشهد، به ایفای نقش پرداخت و تأثیر فراوانی بر روند پیروزی انقلاب اسلامی در این شهر داشت. آن مرحوم که در جریان مبارزات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در تهران به سر می‌برد، پس از آزادی از زندان رژیم پهلوی به مشهد بازگشت و به سخنرانی و افشاگری پرداخت. سخنرانی مشهور وی در مسجد فیل، به تاریخ ۲۳ مهر سال ۱۳۴۲، به اعتقاد برخی از صاحبنظران تاریخ انقلاب، سرآغاز نهضت اسلامی در شهر مشهد است.
شهید هاشمی‌نژاد افزون بر مبارزات انقلابی، در هدایت نسل جوان و پاسخگویی به نیازهای فکری آن‌ها نیز نقشی فعال داشت. آن مرحوم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دبیر حزب جمهوری اسلامی در مشهد شد و در ۷ مهر سال ۱۳۶۰، مصادف با سالروز شهادت امام جواد(ع)، در محل دفتر این حزب توسط منافقین به شهادت رسید.
آیت‌الله عباس واعظ طبسی
مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی در سال ۱۳۱۴ در مشهد به دنیا آمد. فعالیت‌های مبارزاتی وی علیه رژیم پهلوی از سال ۱۳۳۹ آغاز شد و در سن ۲۵ سالگی برای نخستین بار تحت تعقیب ساواک قرار گرفت. او در کنار رهبر معظم انقلاب و شهید هاشمی‌نژاد، مثلث رهبری انقلاب اسلامی در شهر مشهد را تشکیل داد و توانست با مدیریت دقیق، گام‌های مؤثری در راستای پیشرفت انقلاب اسلامی در مشهد بردارد. سخنرانی‌های کوبنده وی در دوران انقلاب، منشأ جذب بسیاری از جوانان به سوی مبارزه علیه رژیم شاه بود؛ آن گونه که بر اساس پرونده‌های موجود در ساواک آیت‌الله واعظ طبسی در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به عنوان یکی از مهم‌ترین مخالفان رژیم شاه در مشهد شناخته می‌شد. آن مرحوم، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در بیش از سه دهه خدمت در مقام تولیت آستان قدس رضوی، منشأ برکات فراوانی بود. آیت‌الله واعظ طبسی، در ۱۴ اسفند سال ۱۳۹۴ خورشیدی دعوت حق را لبیک گفت.
شهید محمدعلی حنایی
شهید حنایی، شهید واقعه ۱۴ آذر سال ۱۳۵۷ در مشهد است. در این روز راهپیمایی آرامی در اعتراض به اقدام‌های رژیم شاه از مسیر خیابان ۱۷ شهریور به طرف چهارراه عنصری برگزار شد. در همین مکان بود که نیروهای نظامی رژیم پهلوی با فرماندهی سرهنگ معین طباطبایی جمعیت را هدف گلوله قرار دادند و شهید حنایی به عنوان یکی از افرادی که خود را سپر مردم قرار داده بود، از ناحیه سر هدف گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. شهید حنایی در زمره مبارزان پیشگام در نهضت اسلامی بود. وی در حوادث پس از ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ نیز مجروح شد و به ناچار زندگی مخفیانه‌ای داشت.
شهید علیرضا مهدی‌زاده حکاک
شهید مهدی‌زاده در سال ۱۳۲۷ در مشهد مقدس متولد شد. وی تحصیلات خود را در رشته مهندسی عمران و مهندسی کشاورزی، تا مقطع کارشناسی در ایران به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت. با این حال، روحیه انقلابی او موجب شد با اوج گرفتن انقلاب اسلامی ایران، به کشور بازگردد و به صف طرفداران نهضت اسلامی بپیوندد. شهید مهدی‌زاده یکی از نخستین شهدای انقلاب اسلامی در مشهد محسوب می‌شود. وی روز ۹ شهریور ۱۳۵۷ هنگامی که پیشاپیش راهپیمایان در خیابان طبرسی مشهد حضور داشت، هدف گلوله عوامل رژیم پهلوی قرار گرفت و به شهادت رسید.
شهید محسن کاشانی
شهید محسن کاشانی در سال ۱۳۳۵ در مشهد به دنیا آمد. وی به دلیل مبارزات انقلابی، از دبیرستان اخراج و ناچار شد به خدمت سربازی برود. آن مرحوم در تاسوعای سال ۱۳۵۷ استاندار همدان و دو تن از وابستگان وی را که فرمان شلیک به سوی مردم انقلابی این شهر را صادر کرده بودند، هدف گلوله قرار داد و پس از آن در حالت جنگ و گریز به کوه‌های الوند پناه برد و در این مکان به شهادت رسید. او در دوران خدمت سربازی هم فعالیت‌های انقلابی داشت و به همین دلیل بارها از یک پاسگاه به پاسگاه دیگر تبعید می‌شد.
شهید حسین آستانه‌پرست
شهید آستانه‌پرست در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در مشهد متولد شد. وی پس از تحصیل در رشته الهیات دانشگاه مشهد، موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد شد و سپس به عنوان معلم در آموزش و پرورش استخدام شد. آن مرحوم در کنار معلمی، به تدریس قرآن مجید و تفسیر آن در مساجد مشهد و نیز سخنرانی‌های سیاسی-مذهبی در جلسات هیئت‌های این شهر می‌پرداخت. او بنیان‌گذار مؤسسه خیریه انصارالقائم(عج) بود و سخنرانی‌هایش نقش مهمی در آگاهی بخشیدن به نسل جوان داشت. شهید آستانه‌پرست پس از سال‌ها مبارزه، سرانجام در آخرین روز مرداد سال ۱۳۶۰ به دست گروهک تروریستی منافقین به شهادت رسید.
شهید سیدرضا کامیاب
شهید کامیاب در سال ۱۳۲۹ در روستای نوده از توابع گناباد متولد شد. وی در سال ۱۳۴۷ با رهبر معظم انقلاب آشنا شد و این آشنایی فتح بابی بود برای حضور و فعالیت وی در نهضت اسلامی. شهید کامیاب در سالهای بعد، به عنوان یکی از پرچمداران اصلی انقلاب در مشهد، در کنار مثلث رهبری در این شهر قرار گرفت و پس از پیروزی انقلاب به نمایندگی مجلس شورای اسلامی برگزیده شد. آن مرحوم روز ۸ مرداد سال ۱۳۶۰ توسط منافقین هدف گلوله قرار گرفت و ساعتی بعد در بیمارستان به شهادت رسید. محل شهادت او، تقاطع بولوار راه‌آهن و خیابان عبادی بود.
شهید محمدعلی منفرد
شهید منفرد در سال ۱۳۳۳ خورشیدی در روستای حاجی‌آباد از توابع تبادکان مشهد به دنیا آمد. وی در دهه ۱۳۵۰ نقش فعالی در مبارزات انقلابی داشت و در تهران، رشت و مشهد به مبارزات خود ادامه داد. روز ۲۳ آذر سال ۱۳۵۷ هنگامی که خبر حمله نیروهای رژیم شاه به بیمارستان امام رضا(ع) در شهر مشهد منتشر شد، شهید منفرد یکی از افرادی بود که برای کمک به پزشکان و بیماران بیمارستان امام رضا(ع) به این محل رفت و همان جا بود که هدف گلوله مزدوران رژیم پهلوی قرار گرفت و دو روز بعد به شهادت رسید.
شهید مهدی دهستانی
شهید دهستانی متولد سال ۱۳۴۰ در مشهد بود. وی یکی از شهدای قیام ۹ دی ۱۳۵۷ در مشهد است. او از دوران نوجوانی حضوری فعال در مبارزات انقلابی داشت و در جریان حوادث آذر و دی سال ۵۷، یکی از افرادی بود که وظیفه امدادرسانی به مجروحان را بر عهده داشت. وی عصر روز نهم دی ماه، در حالی که مشغول کمک به مجروحان راهپیمایی آن روز بود، توسط عمال رژیم پهلوی محاصره شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت و بر اثر آسیب‌های حاصله از این هجوم به شهادت رسید. مدرسه و خیابانی در شهر مشهد، به نام او نام‌گذاری شده است.
شهید ناهید اسدی
شهید ناهید اسدی، دختر نوجوانی بود که در روز اول مرداد سال ۱۳۵۷ و در جریان راهپیمایی پس از تشییع پیکر مرحوم شیخ احمد کافی، مقابل صحن موزه حرم مطهر هدف گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید. او یکی از بانوان شهید مشهور در تاریخ انقلاب مشهد است؛ هنگام شهادت مشغول رسیدگی به وضعیت مجروحان بود و در حالی هدف گلوله قرار گرفت که در یک دست اعلامیه‌های امام خمینی(ره) و در دست دیگر، کاسه‌ای آب برای رساندن به مجروحان داشت. شهید اسدی هنگام شهادت ۱۵ ساله بود؛ او را باید نخستین شهید انقلاب اسلامی مشهد، پس از اوج‌گیری مبارزات مردم این شهر علیه رژیم پهلوی بدانیم.
شهید علی‌اکبر دهنوی
شهید دهنوی یکی از شهیدان دانش‌آموز قیام ۹ دی‌ماه ۱۳۵۷ در مشهد است. وی هنگام شهادت تنها ۱۳سال داشت. شهید دهنوی در کنار تحصیل و حضور در جلسات مذهبی، به دست‌فروشی می‌پرداخت تا بتواند در تأمین هزینه‌های زندگی به خانواده‌اش کمک کند. وی در حالی به شهادت رسید که برای اظهار همبستگی با نظامیان انقلابی، به سمت تانک‌های مستقر در خیابان بهار مشهد می‌رفت. شهید دهنوی در زمره دانش‌آموزانی قرار داشت که در جریان اوج‌گیری مبارزات مردم مشهد در پاییز و زمستان ۱۳۵۷ به خیل عظیم راهپیمایان پیوست. امروزه خیابانی در منطقه فدائیان اسلام مشهد، به نام این شهید سرافراز انقلاب است.
شهید بتول چراغچی
شهید چراغچی یکی از بانوان مذهبی و مبارز شهر مشهد بود که در سال ۱۳۰۶ در همین شهر به دنیا آمد. وی از دی سال ۱۳۵۶ و با آغاز راهپیمایی‌های اعتراض‌آمیز مردم مشهد علیه رژیم پهلوی، در تمام آن‌ها حضوری فعال داشت.
آن مرحوم پس از حوادث روزهای پایانی آذر و هفته نخست دی سال ۱۳۵۷، برای حمایت از نهضت اسلامی در تظاهرات روز نهم دی‌ماه شرکت کرد. شهید چراغچی هنگام حمله تانک‌های رژیم پهلوی به تظاهرات‌کنندگان در چهارراه لشکر مشهد، زیر چرخ یکی از تانک‌ها رفت و به شهادت رسید. امروزه مدرسه دخترانه و خیابانی در مشهد، به نام این شهید سرافراز است.
نظر شما